Academietekeningen uit de collectie van Edouard Hennaert
Het Yper Museum kon onlangs een map met mooie academietekeningen verwerven van een nakomeling van de Ieperse kunstschilder Edouard Hennaert (1831-1886). Academietekeningen zijn studietekeningen die meestal tot stand kwamen in een al dan niet formeel georganiseerde tekenschool.
Edouard Hennaert is niet zo bekend, over zijn talent bestaat geen twijfel. Als leerling van de Ieperse academie (tussen 1846 en 1853) won hij zowat alle mogelijke prijzen. Helaas, door gebrek aan middelen kon Hennaert zijn studies niet voortzetten aan de academie van Antwerpen. Hij bleef veroordeeld tot een carrière in zijn provinciale geboortestad. In Ieper was hij onder meer assistent van Louis Delbeke (1821-1891) en hielp bij het grootse project van de muurschilderingen in de Lakenhallen tussen 1881 en 1891. De Ieperse musea bezitten naast twee geschilderde portretten vooral tekeningen van zijn hand.
Edouard Hennaert: Studie van het hoofd van een jonge vrouw (Merghelynck Museum)
Eigenlijk zijn slechts een minderheid van de tekeningen in de map gemaakt door Edouard Hennaert zelf. Het grootste deel is afkomstig van andere kunstenaars.
18de eeuwse tekeningen
De hele collectie Hennaert is oorspronkelijke afkomstig uit de nalatenschap van de Ieperse kunstschilder Désiré Böhm. Böhm heeft op zijn beurt, bij zijn overlijden in oktober 1891, al de tekeningen nagelaten aan zijn petekind Hermès Hennaert, de zoon van Edouard Hennaert. Bij die tekeningen zaten overigens heel wat 18de-eeuwse tekeningen, niet zelden sanguines (in rood krijt dus). Böhm had die zelf verkregen van Jacques-Joseph-Gabriel Beke (+1838), de zoon van de Ieperse kunstschilder Joseph Beke (+1770). Het schitterende ensemble 18de-eeuwse tekeningen heeft Hermès Hennaert, samen met de gravures uit dezelfde periode, al snel verkocht aan Arthur Merghelynck en tot op vandaag berusten die in de collectie van het Merghelynck Museum. Tweeëntwintig van die 18de-eeuwse tekeningen zijn overigens erkend als Vlaams topstuk.
19de eeuwse tekeningen
De 19de-eeuwse tekeningen bleven echter in het bezit van de familie Hennaert. Dat hoeft niet te verwonderen. Er waren immers familie- en vriendschapsbandentussen de familie Hennaert en tal van andere kunstenaars.
Edouard Hennaert zelf was gehuwd met Constance Ceriez, de zus van Theodore Ceriez (1831-1904). Ceriez was zijn studiegenoot aan de academie van Ieper. In de map zitten dan ook twee tekeningen van zijn schoonbroer.
Verder zijn er tekeningen van de Ieperse tijdgenoten Louis Delbeke en Désiré Böhm. Met beiden had de familie Hennaert een bijzondere band. Vader Edouard was de assistent geweest van Delbeke en Böhm was de peetvader van zijn kunstzinnige zoon Hermès. De map bevat een boek van Louis Delbeke: ‘Ontleedkunde toegepast op de beeldende kunsten’. Hiermee kreeg Delbeke in 1840 de tweede prijs in de hoogste klas van de Ieperse academie. Van Désiré Böhm zijn er meerdere tekeningen, een schitterend neogotisch diploma uit 1883 dat hij kreeg uit erkentelijkheid voor zijn werk bij de 500ste jubileum van Tuindag en een paspoort uit 1819 van zijn Poolse vader Stanislas Böhm.
Eén tekening is niet van een Ieperling. Het is een studie naar een antieke buste door de bekende Brugse kunstschilder Flori Van Acker (1858-1940).
Diploma uitgereikt door het organiserend comité van het 500-jarig jubelfeest voor Onze-Lieve-Vrouw-van-Thuyne aan Désiré Böhm, 1883
Vignet in het anatomiehandboek dat bij de collectie Hennaert zat: het geschenk dat Louis Delbeke kreeg voor zijn tweede plaats aan de academie van Ieper in 1840
Academiestudie van Flori van Acker uit Brugge
Kunstenaarsleven in de 19de eeuw
Deze collectie illustreert duidelijk de verschillende aspecten van het kunstenaarsleven en de kunstopleiding in de 19de eeuw. Op de eerste plaats zijn de tekeningen typisch voor het kunstonderricht in de 19de eeuw. Net zoals vandaag gingen niet alleen toekomstige kunstenaars naar de academie. Sommige tekeningen uit de map dragen de namen van nobele onbekenden, zoals Jean Speybroeck of Emile Dethoor (1847-1882). Van Edouard Hennaerts zoon, Hermès Hennaert (1860-1927), zijn er meerdere fraaie tekeningen. Toch koos de jongeman niet voor een carrière als kunstenaar. Hij werd postbeambte in Kortrijk.
Het onderricht in de academie verliep al sinds de 18de eeuw op dezelfde manier. De laagste klas was de 'klas naar prenten’ en de beginners moesten dus prenten natekenen.
Met deze tekening van een engel won Edouard Hennaert in 1849 de eerste prijs van de 'klas naar prenten’ van de Ieperse academie
Het volgende stadium was de ‘klas naar plaaster’. Daar was de opdracht om gipsen sculpturen te schetsen. Die beelden waren meestal afgietsels van antieke werken uit bekende collecties. Zo is er een tekening door Ceriez van een buste van Homeros, waarvan het origineel in het British Museum wordt bewaard. En een tekening door Désiré Böhm van een romeins beeld uit het Louvre, dat vroeger als ‘Germanicus’ werd geïdentificeerd maar nu als ‘Marcellus als Hermes Logios’. In vele tekenscholen gebruikte men hetzelfde educatieve materiaal. De musea van Brugge bewaren bijvoorbeeld 12 studies van de Brugse academie van datzelfde romeins beeld.
Désiré Böhm: studie naar het beeld van Marcellus als Hermes Logios, 1840, en het origineel in het Louvre
De buste van Homerus, door Theodore Ceriez aan de Academie van Ieper, Henri Dobbelaere aan de academie van Brugge en het origineel in het British Museum
De hoogste klas van de kunstacademie was die naar levend model. Gedurende een aantal dagen nam het model - altijd mannelijk - dezelfde pose aan. Naast deze drie vaste klassen waren er af en toe nog speciale lessen zoals het bestuderen van de anatomie of van sieraden. Ook daarvan bevat de map van Hennaert interessante voorbeelden.
Twee winnende tekeningen naar levend model van de Ieperse academie: links door Désiré Böhm in 1839, rechts door Edouard Hennaert in 1853
In de academie werden er geregeld wedstrijden gehouden. Soms gewoon om de plaats te bepalen die een tekenaar kreeg. De winnaar mocht dan bijvoorbeeld als eerste de beste plek in de klas kiezen en zo het beste zicht op het model. Eenmaal per jaar werd er voor echte prijzen getekend. Deze wedstrijden konden rekenen op veel persaandacht en de winnaars kregen een mooie prijs. Er stond dus wel wat op het spel. Daarom werden de wedstrijden anoniem beoordeeld. De tekenaars kregen een vooraf gekeurd en bestempeld blanco blad. Daarop stond een letter die correspondeerde met een van de tekenaars. Na de anonieme beoordeling door de jury werd dan gekeken welke naam bij welke letter hoorde en zo werd de winnaar geïdentificeerd. Nadien werd de naam op de winnende tekening bijgeschreven.
In 1867 won Emile Dethoor een eerste prijs met deze anatomiestudie. Links bovenaan de stempel van de Ieperse academie, de handtekeningen van de beoordelaars en de letter die moest toelaten om na de anonieme beoordeling de kunstenaar te identificeren.
Een selectie van deze schitterende collectie academietekeningen wordt voor het eerst getoond in CC Het Perron in Ieper van 17 november 2024 tot 14 februari 2025 als onderdeel van de tentoonstelling Drawing! Drawing Drawing! Deze tentoonstelling is een ode aan de tekenkunst als een van de basistechnieken van de beeldende kunsten, vroeger en nu!
Meer info over Drawing!Drawing!Drwaing
Drie studietekeningen door Edouard Hennaert, later in zijn carrière