Barbie uit de middeleeuwen
Bij opgravingen in de Elverdingestraat in 2018 kwam een merkwaardige vondst naar boven: een houten pop. De pop bleef bewaard in verschillende fragmenten: hoofd en nek, romp en twee benen. De armen en benen kunnen apart bewegen dankzij scharnieren. Door de plaats waar de pop is teruggevonden, weten we dat ze gemaakt is gemaakt in de eerste helft van de 13de eeuw.
Houten pop gevonden in de Elverdingestraat in Ieper (Yper Museum)
Een middeleeuwse Barbie?
Poppen zijn een van de oudste soorten speelgoed. Ook in de middeleeuwen zijn ze populair, vooral bij meisjes. De pop uit Ieper is hier een typisch voorbeeld van. De meeste poppen zijn uit hout, hoewel er ook exemplaren uit klei (uit Neurenberg) of tin-lood gekend zijn. De armen en benen bewegen dankzij scharnieren. Het hoofd en de handen zijn vaak beschilderd en de poppen waren mooi gekleed. Net levensecht dus. Een portret van een jonge Isabelle van Habsburg toont zo’n beschilderde en geklede pop. Met het touwtje achteraan het hoofd van de pop, kon Isabelle waarschijnlijk de armen en benen laten bewegen.
Een jonge Isabella van Habsburg (dochter van Filips de Schone en Johanna van Castilië) in 1502 met een pop in haar hand (©KHM-Museumsverband)
Pieter Bruegel de Oude, Kinderspelen, 1560 (©KHM-Museumsverband)
Opvallend is dat de poppen bijna altijd volwassen vrouwen of ridders voorstellen. Een 12de-eeuwse miniatuur toont hoe jongens met ridderpoppen spelen. Ook deze poppen kunnen bewegen De pop als baby of klein kind om te verzorgen, bestond ongetwijfeld ook al maar was minder wijdverspreid. Barbie was in het midden van de 20ste eeuw zeker niet de eerste volwassen pop!
Twee jongens simuleren een toernooi met twee ridderpoppen, 12de eeuw (Hortus Deliciarum, Wikimedia Commons)
Poppengoed
Naast poppen zelf is ook poppengoed populair. In de collectie van het Yper Museum zitten meerdere miniatuurobjecten: een bord, schenkkan, schaaltje, lepel, keteltjes, stoeltjes, vergiet en zelfs een miniatuur wierookvat. Thematisch gaat het vaak om kook- en eetgerei, maar soms hebben de miniatuurobjecten ook een andere functie. Het miniatuur wierookvat heeft bijvoorbeeld een religieuze betekenis. In het bekende werk van Pieter Bruegel ‘Kinderspelen’, zie je twee meisjes met een pop spelen. Op de kast achter hen staan allemaal miniatuurvoorwerpen. Het lijkt wel een miniatuuraltaar.
Ondanks hun kleine afmetingen, de meeste objecten zijn maar zo’n 4 centimeter groot, zijn ze met oog voor detail gemaakt. Een miniatuurketeltje is uitgerust met een hengsel dat effectief beweegt. De ketel zelf staat op drie fragiele pootjes en de buik is met een geometrisch rasterwerk gedecoreerd. Het stoeltje heeft een mooi rasterwerk op de rug en ook bovenaan is de stoel versierd met een geometrisch patroon.
Een miniatuurketeltje en miniatuurstoeltje (Yper Museum, SM 005252 en SM 005252)