Dagelijks leven in de hoge middeleeuwen

Inleiding
De meeste mensen denken dat het leven in de middeleeuwen zwaar was. Weinig eten, een donkere hemel, sterke vorsten die heersten over onderdrukte boeren. Maar in veel opzichten was deze periode succesvoller dan latere periodes! Tussen 800 en 1300 bloeide Europa op- vooral in en rond Ieper. Deze tekst stelt de belangrijkste aspecten van het dagelijks leven in de hoge middeleeuwen (ca. 1000 -1350) voor.

Voedsel
Zonder twijfel maakt voedsel deel uit van het dagelijkse leven, en dat was honderden jaren geleden ook al zo. Tussen 800 en 1200 werd de landbouwtechniek in Noordwest-Europa sterk verbeterd. In tegenstelling tot de stereotypen van ellendige, gevangen boeren, hadden landbouwers bepaalde vrijheden voor zichzelf. Zo konden ze zelf bepalen welke gewassen ze verbouwden en aten ze verschillende soorten voedsel. Varken en melk waren bijvoorbeeld nuttige en toegankelijke vormen van proteïne. Schapen waren het meest voorkomende dier in de Vlaamse landbouw voor het grootste deel van de periode, hoewel het verschoof naar runderen in de twaalfde en dertiende eeuw. Broodtarwe, haver en rogge werden populairder, en boeren wisselden vaak af tussen deze gewassen om hun winsten te maximaliseren omdat dit de grond minder schade toebracht.

Klimaat
Tussen 900 en 1300 vond de middeleeuwse opwarmingsperiode plaats, net toen de landbouw vooruitgang boekte. Dit zorgde er voor dat de oogsten groter waren en dat heersers een sterke economie hadden tussen 1150 en 1300. Midden-Engeland kende zelfs hogere gemiddelde temperaturen dan in 1961-1990. Maar daarna, tot 1850, vond de kleine ijstijd plaats. Maar daarna (1300-1850) daalde de gemiddelde temperatuur in een groot deel van Noord-Europa met 1-2C onder het duizendjarige gemiddelde. Hierdoor mislukten oogsten en werd het leven bitterder.

Kwaliteit van leven
Tussen 800 en 1300 was de levenskwaliteit hoger dan in de eeuwen daarna. De kleine ijstijd en de zwarte dood, die halverwege de veertiende eeuw echt effect begonnen te krijgen, veranderden dit evenwicht en de gezondheid ging er in de volgende eeuwen op achteruit, zelfs toen de technologie bleef verbeteren. Het middeleeuwse leven mag dan soms moeilijk zijn geweest - maar het is nu duidelijk dat het ook ongelooflijk levendig was.

Ieper
In 1280, hier in Ieper, kwamen wevers en vollers in opstand tegen hun meesters en elites, onder het zingen van “Cockerulle! Cockerulle!/ de pot kookt over!”. Het leverde hen het nieuwe recht op om in de gemeenteraad te zetelen. 1302 en 1303 kenden gelijkaardig geweld toen Vlaamse steden de Franse voorsteden versloegen tijdens de slag van de gouden sporen en de arbeiders van Ieper opnieuw in opstand kwamen en negen schepenen uit het raam gooiden. Deze periode van succes eindigde met de onderwerping in 1305 door de Franse koning Filips de Kermis, waarbij 500 arbeiders werden verbannen. Het beleg van 1383 door troepen uit Engeland en Gent, waarvan de wapens hier tentoongesteld worden, bezegelde het verval van de stad. Toch was Ieper voor de veertiende eeuw een bloeiende stad, grotendeels vrij van invasieve, overheersende machten.

Conflict
Naarmate de tijd verstreek, werden mensen steeds meer aangetrokken tot steden als Ieper, die veel privileges boden. Deze privileges waren in sommige gevallen terug te vinden in vroege oorkonden of koninklijke besluiten en werden in de dertiende eeuw uitgebreid. De dertiende eeuw is ook de eeuw van de verstedelijking in Europa en zowel een periode van groei als een periode van voortdurende vetes buiten de stadsmuren. Burgers verenigden zich en vochten tegen landheren voor politieke vertegenwoordiging. Ironisch genoeg maakte dit het organiseren van conflicten op grotere schaal ook moeilijker, omdat de bevolking nu gedeeltelijk in handen van de steden was. Steden begonnen milities en legers samen te voegen die vergelijkbaar waren met hun heer of naburige heren. Na de zwarte dood (1347-51) en de kleine ijstijd nam de strijd om grondstoffen toe. Lokale arbeiders en handwerkslieden sloten zich aaneen tot rijke en machtige gilden in de steden, en hielpen hen autonomie te verwerven van de grote staten, Frankrijk en het Heilige Roomse Rijk, die elk probeerden hen te controleren. Hun vrijheid was niet volledig, maar wel aanzienlijk!