Het geheim van de beelden

Het Nieuwerck is gebouwd in 1622 en de architectuur weerspiegelt deze tijdsperiode: het gaat om de Noordelijke Renaissancestrijd waarbij de stijl uit Italië zich vermengt met lokale, Vlaamse stijlvoorkeuren. Het grote, gotische raam is daar één voorbeeld van. Een ander kenmerk van deze stijl is de rijkelijke decoratie, aangebracht op een repetitieve en symmetrische manier. Engeltjes sieren de bogen onderaan en zijn op nog andere plaatsen terug te vinden. Tussen de verdiepingen, zijn dan weer monsterkoppen te zien. De beelden centraal op de oostgevel verdienen echter wat extra aandacht.

Het Nieuwerck circa 1955: de ruwbouw is afgewerkt, maar zowel de glasramen als de beelden ontbreken nog.

Het wapenschild van Filips IV

Centraal bovenaan schittert het vergulde wapenschild van Filips IV van Spanje. Hij was op het moment van de bouw van het Nieuwerck de heerser in de Nederlanden. Op het wapenschild zie je verschillende gebieden waarover Filips IV op dat moment regeerde: Castilië, Leon, Aragon, Sicilië, Oostenrijk, Bourgondië, Brabant, Portugal, Vlaanderen, Tirol en Granada. Het wapenschild is gekroond met de kroon van de troonopvolger, prins van Asturië. Rondom hangt de keten met juweel van de orde van het Gulden Vlies, de prestigieuze ridderorde gestart door de Bourgondische hertog Filips de Goede.

Het wapenschild van de Spaanse vorst, Wikipedia.

Nochtans kan je op oude foto’s van vlak voor WOI zien dat een ander wapenschild het Nieuwerck siert: dat van de provincie West-Vlaanderen. Tijdens de restauratie eind 19^de eeuw verving men het oorspronkelijke wapenschild van Filips IV door dat van de provincie. Bij de wederopbouw is  gekozen om de oorspronkelijke situatie te herstellen. De restanten van het provinciaal wapenschild zijn vandaag terug te vinden in het lapidarium van de kathedraal.

Het wapenschild van de provincie West-Vlaanderen in het lapidarium.

Dezelfde wapenschilden zijn trouwens te zien op het titelblad van het boek ‘Costumen der stede van Ypre’ waarin de wetten van de stad Ieper instaan. Het boek is uitgegeven in 1620 en dateert dus uit dezelfde periode als het Nieuwerck. Centraal zie je het Ieperse wapenschild, vastgehouden door een leeuw met een zuil op zijn schouder. Deze voorstelling is centraal op de Lakenhallen, boven de donkerpoort te vinden. Rondom zijn er 13 wapenschilden opgenomen van steden, gemeenten en kasselrijen, gelegen rond Ieper. Bovenaan het wapenschild van Filips IV met daarrond de wapenschilden van het graafschap Vlaanderen en het huis Vlaanderen. Beide wapenschilden vormen later het wapenschild van de provincie West-Vlaanderen.

Nicolaas Fiefvé en Guillaume du Tielt, Costumen der stede van Ypre, 1620.

Justitia en Prudentia

Links en rechts van het gotische kapelraam, bevinden zich twee vrouwenbeelden. De beelden zijn van Oscar Sinai, een Gentse beeldhouwer. Wie goed kijkt, herkent Justitia (rechtvaardigheid) aan de linkerzijde en Prudentia (verstandigheid) aan de rechterzijde. Het gaat om twee van de vier kardinale deugden. Naast Justitia en Prudentia, zijn er ook nog Fortitudo (moed) en Temperantia (gematigdheid)

Justitia verbeeldt het recht en draagt haar typische attributen: ze is geblinddoekt en draagt het zwaard der gerechtigheid. De bekende weegschaal ontbreekt echter op dit beeld en is vervangen door een wetboek. Prudentia verbeeldt dan weer de voorzichtigheid en verstandigheid en heeft als vaste attributen een spiegel en een slang. De slang symboliseert de wijsheid en is gebaseerd op een Bijbelcitaat: 'wees omzichtig als slangen' (Matteus 10,16). De spiegel wijst  op het belang van (zelf)kennis en de waarheid. Jezelf zien zoals je echt bent is een teken van wijsheid. Justitia en Prudentia worden vaak samen afgebeeld omdat een oordeel vellen met de nodige voorzichtigheid en wijsheid moet gebeuren.

Jan Collaert II, Justitia en Prudentia, circa 1580, © The Trustees of the British Museum, released as CC BY-NC-SA 4.0.

OLV van Tuine

Onder het gotische kapelraam, net boven de centrale boog van het Nieuwerck, staat een Mariabeeld met baby Jezus op de arm. Mogelijk gaat het om de patrones van de stad, Onze-Lieve-Vrouw van Tuine, hoewel de typische omheining rondom het beeld lijkt te ontbreken. Maria is gesluierd en heeft een scepter vast, als koningin van de hemel. Jezus draagt in zijn ene hand de wereldbol met een kruisje bovenop. Dit symboliseert Zijn heerschappij over de wereld. Met zijn vrije hand maakt hij een zegenend gebaar.

Onze-Lieve-Vrouw met Jezus op de arm, 1700-1800.