Het geheim van de glasramen

Van op de Grote Markt is het niet zo goed te zien, maar de glasramen in het Nieuwerck zijn gedecoreerd met prachtige voorstellingen. Bij de wederopbouw in de jaren 1950 werd er beslist om een grootschalig iconografisch programma op te stellen voor de glasramen in het Nieuwerck. De hele geschiedenis van de stad moest er in weerspiegeld zijn. Toenmalig bibliothecaris-archivaris Octaaf Mus werkte de iconografie uit, kunstenaar Max Vandamme uit Gent zorgde voor de ontwerpen. De uitvoering gebeurde in 1959. In het totaal gaat om 184 glasramen die een afbeelding kregen. 96 op de 1^ste verdieping, 88 op de 2^de verdieping.

Bekende families en belangrijke graven

De voorstellingen zijn in verschillende categorieën onder te brengen. Veruit de grootste groep zijn de wapenschilden van belangrijke Ieperse families. Maar liefst de helft van de glasramen tonen wapenschilden. Telkens gaat het om families die een belangrijke rol speelden in het Ieperse verleden. Er zijn zelfs enkele families met middeleeuwse oorsprong zoals Pauwelin, Belle en Broederlam, maar evengoed familienamen die pas later van belang waren voor de Ieperse geschiedenis, zoals van den Peereboom, Merghelycnk en Thibault de Boesinghe. Soms is er een leuke overeenkomst tussen de familienaam en het wapenschild. Zo toont dat van de familie Vandenpeereboom een … perenboom. Bij de familie Cerf siert een hertenkop het wapen en bij de familie Belle staan verschillende belletjes op het wapenschild.

Het wapenschild van de familie Belle.

Naast de belangrijke Ieperse families, moesten natuurlijk ook de Vlaamse graven en Bourgondische hertogen aanwezig zijn. In de vroegere schepenzaal sierden verschillende Vlaamse graven en hun echtgenotes op de prachtige muurschilderingen. Na de wederopbouw, zijn de Vlaamse graven terug te vinden op de glasramen. De lijst start met Boudewijn VII (1111-1119) en eindigt met Karel de Stoute (1467-1477). Door plaatsgebrek, moest men selecteren. Zo ontbreken Karel de Goede en Willem Clito op de lijst. Bovendien staat niet gravin Johanna van Constantinopel afgebeeld, maar wel haar graaf-gemaal Ferrand van Portugal, die in 1214 de uitbouw van de Ieperse vestingen beval met een dubbele gracht en aarden wal.

Een aangepast programma

De andere voorstellingen, werden gekoppeld aan de functie van de ruimte. In het kabinet van de burgemeester tonen de glasramen de verschillende stappen in de lakenproductie, de industrie waar Ieper in de middeleeuwen haar rijkdom aan te danken heeft. Daarnaast zijn er zes stadszegels opgenomen, allemaal te dateren tussen 1199-1564. De wachtruimte voor bezoekers is wat luchtiger ingericht: wachtenden kunnen de reus Goliath, Margriet de draak, de Ieperse nar en Onze-Lieve-Vrouw van Tuine bewonderen. In het lokaal bedoeld voor de technische dienst zijn twaalf ambachten afgebeeld: van smeden en metsers, tot visverkopers en schilders. Bij de waterdienst zijn er dan weer voorstellingen met water: van een prachtig meertje in de bergen tot een fontein in de stad.

Stadszegel Ieper te zien in Yper Museum (links) en hetzelfde stadszegel als glasraam (rechts).

In de vroegere trouwzaal geven zes spreuken en zes liedjes raad aan het toekomstige echtpaar. Zo valt er te lezen Kaets of min en heeft geen val, sonder over-gaenden bal. De betekenis achter de spreuk is de volgende: net zoals bij kaatsen (een balspel waaruit later tennis ontstaat), is liefde tweerichtingsverkeer, anders valt de bal en is het afgelopen. Een minder positieve betekenis heeft deze spreuk: Geen perel dient bij nacht gekocht, geen vrijster bij de keers gesocht. Net zoals je koopwaar altijd het beste in daglicht bekijkt, moet je ook je lief in het daglicht leren kennen vooraleer je allerlei beloftes doet.

Het kaatsspel

De zes liedjes komen uit het Iepersch Oud-Liedboek. Het gaat om beginstukjes van tellingen, liederen gezongen tijdens het kantklossen om de tel bij te houden. De huwelijksspreuken zijn afkomstig uit het werk van Jacob Cats, een bekende Nederlandse dichter uit de 17^de eeuw.

Daarmee hebben we nog lang niet alle thema’s gehad. Ook terug te vinden zijn: de vier seizoenen, de vier levensgetijden (geboorte en huwelijk, oorlog en dood), enkele heiligen, parochiekerken en stadspoorten.

Een doordachte iconografie

Na het bepalen van de thema’s, moest er natuurlijk nog een weldoordachte afbeelding bij geplaatst worden. Bewaarde correspondentie tussen archivaris Octaaf Mus en ontwerper Max Vandamme, bewaard in het stadsarchief, toont aan dat hier niet over één nacht ijs is gegaan. Waar mogelijk, kiest men voor bestaande afbeeldingen. De glasramen van de parochiekerken en de verschillende stadspoorten zijn duidelijk geïnspireerd op het oudste stadsplan van Ieper uit 1564. De portretten van de graven van Vlaanderen zijn dan weer overgenomen uit Verheerlykt Vlaandre, een Nederlandse uitgave van het de bekende Flandria Illustrata uit 1735. Hoewel het om een vertaling gaat, zijn de namen van de graven bij de illustraties – en dus ook de glasramen – in het Latijn behouden.

Meessenpoort (huidige Rijselpoort) op het stadsplan uit 1564 (links) en op het glasraam (rechts).

Gravin Margareta van Constantinopel in Verheerlykt Vlaandre (links) en op het glasraam (rechts).

Voor de historische taferelen, zoals de lakenindustrie en de ambachten, is niet voor een middeleeuwse vormgeving gekozen - nochtans het hoogtepunt van de lakenindustrie - maar wel voor een vroegmoderne stijl. Dat zie je bijvoorbeeld aan de kledij van de figuren bij de spreuken en ambachten. Deze keuze is in overeenstemming met de bouwstijl van het Nieuwerck, een gebouw oorspronkelijk uit 1622. Het feit dat er enorm weinig afbeeldingen uit de middeleeuwse periode terug te vinden zijn, speelde misschien ook wel een rol in de keuze.

Een lakenverkoper in de stad. De kledij is duidelijk geïnspireerd op de vroegmoderne periode.