Houten tol
Hout vasthouden
In het najaar van 2024 zijn Ieperse schoolkinderen voor 1 dag archeoloog tijdens het project ‘Zeven naar de 17e eeuw’. Tijdens het uitzeven van de Ieperse aarde, vindt de Ieperse jeugd veel objecten maar ééntje valt wel op: een houten tol
Speelgoed uit de periode 1000 tot 1500 wordt wel meer opgegraven in Vlaanderen. Vaak zijn het dobbelsteentjes of ander benen speelgoed, zoals speelschijfjes. Ook speelgoed in keramiek zoals fluitjes in de vorm van vogels bijvoorbeeld zijn niet uitzonderlijk.
Ook in de middeleeuwen speelden kinderen. De kindertijd duurt tot rond 12 à 15 jaar. Wettelijk worden kinderen dan als meerderjarig beschouwd in de middeleeuwen en zijn ze verantwoordelijk voor hun daden. Maar tot dan mogen ze vooral spelen. Met een tol bijvoorbeeld.
Tollen zijn zeer populair speelgoed. Je laat de tol zo lang mogelijk draaien door hem met een ruk aan het touw op de punt te laten vallen. Daardoor zie je veelal groeven zoals ook op het Ieperse exemplaar. Onze tol is gevonden in de vulling van de Leet, het riviertje dat door het hart van de stad liep. Door de goede bewaaromstandigheden van de Iepers, doorgaans vochtige bodem, komt deze tol quasi ongeschonden vanuit de middeleeuwen tot bij ons. We weten uit historische bronnen dat de Ieperlingen wordt gevraagd om hun vuilnis in de Leet te dumpen om ze te dempen. Afval zorgt voor organisch materiaal waardoor bepaalde materiaalsoorten, zoals hout of leer beter bewaard blijven.
Jongen met een tol, Croy-gebedenboek, Gent/Brugge, ca. 1510 (© Österreichische Nationalbibliothek 1858, f 159 r.).
Tollen worden doorgaans gemaakt uit hout van goede kwaliteit, zoals beuk, berk en esdoorn. Vanaf de middeleeuwen zijn er twee soorten tollen in gebruik: de ‘drijftol’ en de ‘haktol’. De drijftol is klein en breed met een korte punt houdt men draaiend met een zweepje. Die zweep kan uit wol of leer gemaakt zijn. De haktol is slanker en heeft een scherpe punt en wordt door een koord aangedreven. Middeleeuwse tollen zijn meestal onbeschilderd. Op het schilderij ‘de Kinderspelen’ van Pieter Bruegel de Oude (1560) zie je kinderen die met tollen spelen.
Kinderspelen door Pieter Breugel de Oude (1560, olie op hout, © Kunsthistorisches Museum, Wenen).
De tol die in de Leet is gevonden, heeft een vrij puntige onderkant. Er zijn verschillende horizontale lijnen op wellicht als decoratie of als ‘hulpmiddel’ om het touw errond te draaien.
