Pelgrims
Pelgrims
De meeste insignes zijn pelgrimsinsignes. Op pelgrimstocht gaan, was dé manier in de middeleeuwen om een stukje van de wereld te zien. En souvenirs meenemen deed men toen ook al. Als na 1150 de pelgrimstochten erg populair worden, ontstaat er ook een markt voor goedkope massaproductie van insignes. Tot in de 16de eeuw behoren ze tot de standaardoutfit van een pelgrim. Je herkent het specifieke pelgrimsoord aan de afbeelding op het insigne.
Op dit insigne herken je de drie koningen. Het gaat om een pelgrimsinsigne van Keulen.
Een insigne is niet enkel een mooi souvenir, maar het had ook een religieuze functie. Het zorgt dat de heilige krachten van het reliek mee naar huis gaan. Door het insigne op het reliekschrijn te drukken, nam het wat van de krachten van het reliek over. Zo nam je de krachten mee of je hing het op in huis als een talisman. Soms werden insignes ingemetseld in funderingen, begraven op een akker, ingewerkt in een klok of in boeken genaaid. Er bestaan zelfs geneeskundige recepten waarin een insigne in een vloeistof moest weken. Zo kon een zieke, die zelf geen genezing kon afsmeken in een heiligdom, toch profiteren van de krachten ervan.
Santiago de Compostella
Misschien wel hét populairste bedevaartsoord in middeleeuws Europa is Santiago de Compostella. Van over het hele continent vertrekken wandelroutes naar dit heiligdom. Hier ligt het graf van de apostel Jakobus de Meerdere. Volgens legenden zorgde de heilige Jakobus voor de ‘Reconquista’ of de verdrijving van de moslims uit het Iberisch schiereiland. Hij wordt bijgevolg patroonheilige van heel Spanje. Het symbool van Santiago de Compostella is de Sint-Jakobsschelp, vernoemd naar de heilige. Pelgrims spelden de schelp op hun hoed. Maar er zijn ook tin-lood insignes in schelpvorm.
Sint-Jakobsschelp met gaatjes voor bevestiging.
Een insigne dat de schelp voorstelt.
Al in 1172 verwijst een tekst naar de verkoop van Sint-Jakobsschelpen aan pelgrims. Er was een hele handel trouwens. Naast insignes werden er aan de kerk ook wijnzakken, schoenen, knapzakken, andere tassen, leren veters en riemen, kruiden en andere zaken verkocht. Alles wat je dus nodig hebt voor de terugreis. Hiermee is Santiago de Compostella een van de vroegste pelgrimsoorden. En razend populair. De schelp groeit uit tot het algemeen symbool voor pelgrims. Wie de schelp draagt, maakt duidelijk op pelgrimstocht te zijn.
Naast insignes zijn er ook ampullen met het motief van de Sint-Jakobsschelp. Dit zijn kleine, holle objecten. Net als een insigne werden ze op kledij gedragen, of aan een touwtje om de nek. Ampullen zijn doorgaans aan twee zijden versierd. Bij het pelgrimsoord vulde je de ampul met heilig oliesel of geneeskrachtig water. Zelfs grond van het heiligdom werd soms meegenomen.
Ampul in de vorm van een Sint-Jakobsschelp met achteraan een wapenschild.
Sint-Eligius van Noyon
Naast Compostella zijn er honderden pelgrimsoorden over Europaverspreid. In Noyon bijvoorbeeld, werd de heilige Eligius aanbeden. Hieronder zie je een insigne uit dit pelgrimsoord. Eligius(ook Elooi genoemd) is een heilige uit de zevende eeuw. Hij was hoefsmid, maar kan zich opwerken tot persoonlijk raadsman van de vorst. Later wordt hij bisschop van Noyon & Doornik.
3D weergave van het insigne van Eligius van Noyon.
Er gebeurt heel wat op dit insigne. Links staatEligius als hoefsmid aan zijn aambeeld. Boven het aambeeld kijkt een engel toe. Rechts werpt een kreupele zijn krukken af; die heeft hij niet meer nodig. Hij genas dankzij de heilige. Uiterst rechts komt een paard om het hoekje kijken. Dit is een verwijzing naar een populaire legende rond Eligius. Wanneer hij de hoefijzers van een bijzonder weerbarstig paard moest vervangen, ontnam hij het paard zijn been, voorzag de hoef van een nieuw ijzer en zette het been terug aan het paard. Hij is dan ook de beschermheilige van paarden.
De massavertoning in Aken
Het insigne van Eligius van Noyon is een van de oudere insignes van onze collectie. Het dateert van de tweede helft van de 13de eeuw. We weten dit door het type insigne: een vol plaquette-insigne. Pas in de 14de eeuw komen de opengewerkte insignes op. Hierdoor kunnen de insignes veel groter gemaakt worden, echter zonder dat de voorstelling te zwaar wordt. Het insigne van de tunica van Maria dateert uit de 15de eeuw en is met een hoogte van 12,3 cm het grootste insigne ooit in Vlaanderen gevonden.
De tunica van Maria met boven het roosvenster toont Christus zijn wonden
De tuniek van Maria, het kleed dat ze droeg toen ze beviel van Jezus, wordt samen met de lendendoek van Christus en de onthoofdingsdoek van Johannes de Doper in Aken aanbeden. Deze stukken worden in het Mariaschrijn bewaard. Ook de resten van Karel de Grote liggen in de dom van Aken. Het is hierdoor een belangrijk bedevaartsoord. Aanvankelijk wordt het kleed één keer per jaar uitgehaald om aan de pelgrims te tonen . Vanaf 1349 is dit slechts om de 7 jaar. De vertoning wordt een massa-evenement die tienduizenden bezoekers lokt.
Er wordt gevreesd voor de veiligheid van de pelgrims. Ze willen zo dicht mogelijk bij het reliek komen. Begin 15de eeuw komt er een oplossing via het spiegelinsigne. In het insigne wordt een spiegeltje verwerkt. In dit exemplaar zat het spiegelglas in het roosvenster ingewerkt. Het spiegeltje vangt de reflectie van het reliek op en vangt zo ook de helende werking ervan. Zo nam je toch de kracht van het reliek mee naar huis zonder dat het insigne fysiek contact moest hebben met het reliekschrijn.
