De restauratie van Margriet

In het najaar van 2021 kreeg het restauratiebedrijf Metafose van de stad Ieper de opdracht om de windvaan, belfortdraak Margriet én adoptiefdochter van het Yper Museum, te restaureren. Het Yper Museum vroeg aan dit bedrijf uit Edegem om een lokale ‘urban legend’ te checken: zit er al dan niet een boodschap in de buik van de draak? 

De tweet van Margriet

Helaas, geen boodschap in de buik van Margriet van onze voorouders! Het Yper Museum vatte dan maar meteen het plan op om wél iets mee te sturen voor de toekomst: een tweet van Margriet. Een tijdscapsule voor de Ieperlingen van de toekomst. Negentien Ieperlingen deden een voorstel. Een jury weerhield drie inzendingen. De Ieperse bevolking kreeg uiteindelijk het laatste woord. Maar liefst 962 mensen stemden voor één van de drie weerhouden tweets via de website van de stad en het museum, sociale media of tijdens de Open Werfdagen begin oktober 2021. De tweet van lokaal heemkundige Ivan Vanherpe haalde het.

Hoe oud is Margriet? 

Derek Biront: “Margriet is uit koper gemaakt. Hoofdzakelijk uit rood koper, dat is de zuiverste vorm. Een reeks herstellingen zijn uitgevoerd in geel koper of messing. Ze is eigenlijk een lappendeken. We gaan er van uit dat de plekken waar er veel herstellingen waren de oudste stukken zijn, vermoedelijkuit de zeventiende eeuw. Op basis van de metaalsoort de leeftijd bepalen van de draak, is echter heel moeilijk. Bij organische materialen, zoals hout, kan je via koolstofdatering onderzoeken hoe oud een stuk is. Bij metalen werkt dat niet. Metaal kan je amper dateren. Ik moet vooral goed kijken naar fysieke getuigenissen zoals inscripties van voormalige restaurateurs of onzuiverheden in het metaal om iets over Margriets geschiedenis te weten te komen. We vonden op de staart van Margriet bijvoorbeeld de datum 1877 terug. Deze werd er door M. Amand Dethoor op geplaatst toen hij de draak herstelde. Zo weten we zeker dat een deel van de draak de Eerste Wereldoorlog overleefde, zoals de toenmalige kranten vertellen.”

De restaurateur is ook op zoek gegaan naar referentiemateriaal bij andere windvanen. Maar er zijn geen honderden belfortdraken in Vlaanderen wat die zoektocht niet heel vruchtbaar maakte. Derek Biront: “Ook in archieven graven we naar de geschiedenis van zo’n metalen kunstwerk. Of we krijgen input van historici, zoals in Ieper van Hannelore Franck die verbonden is aan het Yper Museum. Die historische informatie leggen we dan samen met de zichtbare ingrepen op de draak. En zo bouwen we een coherent verhaal op.”

Gouden kleedje

In het atelier van Metafose werd Margriet zorgvuldig gedecapeerd. Het bladgoud is laag per laag en met veel geduld afgepeld met een afbijtmiddel. Dat goud is niet waardevol en is ook niet te recupereren. Decaperen maakt dat de restaurateur kan zien waar er structurele restauratie nodig is. Dat vooronderzoek wordt aan de bouwheer voorgelegd. Die moet tenslotte akkoord gaan met de voorgestelde aanpak en de daaraan verbonden kosten. De behandeling is dus al gedefinieerd voor de restauratie begint.

Derek Biront: “Bij een restauratie veranderen we het kunstwerk in principe niet. We brengen ze terug naar haar oorspronkelijke staat, behalve als er onzorgvuldige aanpassingen zijn gebeurd in het recente verleden. Margriet heeft relatief weinig herstellingen nodig en is niet in erbarmelijke staat naar beneden gekomen. De centrale ijzeren as of spil, waarmee de draak via de buik aan de torenspits is vastgemaakt, is echter compleet verroest en gescheurd. Het was tijd dat ze naar beneden kwam of ze donderde effectief ‘van haar staak’. Ik maak een nieuwe spil in brons. Ook de klauwen waren open gebarsten. Waar wij nieuwe solderingen met koper aanbrengen, graveren we ook het huidige jaartal. Zo kan men in de toekomst traceren wat we precies hebben gerestaureerd en wanneer. Grote nieuwe stukken metaal in Margriet vervangen en assembleren is niet nodig. De metalen adelaars van het belfort zijn in veel slechtere staat en daar hebben we wel grote stukken van de lijven nieuw moeten maken. Na twee lagen beschermende verf, beleggen we Margriet en de adelaars opnieuw volledig met bladgoud.” 

Onze-Lieve-Margriet-Hemelvaart

Margriet is intussen helemaal onderzocht, opgelapt, in een gouden kleed gestopt... en gevuld met een tweet van de huidige Ieperlingen, voor de Ieperlingen van de toekomst. Klaar om opnieuw ‘eelt van tijd’ te kweken om het met de woorden van twitteraar Ivan Vanherpe te zeggen. Sinds 1 december 2021 prijkt ze opnieuw op haar gerestaureerde belforttoren en waakt ze over de hele stad.

Voor het Yper Museum was het een waar genoegen om haar een jaar te mogen huisvesten en te soigneren. Het museum bouwde een volledig participatieproject uit rond ‘de draak van Ieper’ met een kinderboek, film, tentoonstelling, etalagewedstrijd, wetenschappelijke artikelenreeks, de Draakademie met leerlingen van dé Academie, de liefdesverklaring van de draak van Gent en als kers op de taart: de Tweet van Margriet.

Kom meer te weten over de avonturen van Margriet in het Yper Museum.