Update
Op deze pagina krijg je om de twee weken nieuws over de archeologische opgravingen op het Ieperse Sint-Maartensplein.
Meer informatie over het project en de tweewekelijkse rondleidingen.
31 augustus 2023
Einde opgravingen
Van maart tot eind augustus legden archeologen het oudste stukje van Ieper bloot. Vroeger dan voorzien komt er helaas een einde aan het Open hart van Ieper want de archeologische opgravingen zijn afgerond. De later voorziene rondleidingen op de site zullen dan ook niet meer kunnen doorgaan.
Archeologen gaan niet onnodig graven. Want de beste bewaaromgeving voor sporen uit het verleden, dat is nog steeds de bodem zelf. Al van bij het begin was het de bedoeling om het vernieuwde Sint-Maartensplein iets hoger aan te leggen, net om zo weinig mogelijk in de grond te moeten woelen. Deze strategie heeft duidelijk gewerkt! Tijdens de opgravingen konden ze onder andere een grafsteen, sporen van de Heilige Geestkapel en heel wat skeletten naar boven halen. Heel wat unieke vondsten die ons heel wat bijleerden over de geschiedenis van Ieper.
13 JUNI 2023
Geen rondleidingen meer tot half augustus
Dat komt omdat de ondergrond van de zones waar momenteel wordt gewerkt, onaangeroerd blijft. Dat betekent dat er tot half augustus geen verder archeologisch onderzoek op terrein gebeurt. De tweewekelijkse rondleidingen hervatten we op 25 augustus. Dan worden de twee zones dicht bij de kathedraal onderzocht. Benieuwd wat daar aan het licht komt!
12 JUNI 2023
Een paar weken geleden ontdekten archeologen een persoon in een grafkelder. Ondertussen is hier meer onderzoek op gedaan.
Persoon in de grafkelder
Het zou gaan om een volwassen man tussen de 35-39 jaar oud. Gemiddeld werd een persoon in de middeleeuwen 30 jaar. De levensverwachting lag opvallend lager dan nu, al moet je dat wel relativeren. Door de hoge kindersterfte werd de gemiddelde levensverwachting naar beneden getrokken. Hongersnoden, misoogsten en ziekte-uitbraken zorgden telkens voor een stijging in de sterftecijfers. In deze tijd was het zeer moeilijk om ziektes aan te pakken. Wie erin slaagde om de kindertijd te overleven kon 50 tot 55 jaar worden.
Lengte van de man
De persoon was vermoedelijk 175 centimeter groot. Bij skeletten spreken archeologen altijd over schattingen want de lengte is niet exact te bepalen en is dus een ruwe schatting. De man is voor zijn tijd groter dan gemiddeld (171.5 cm). Lengte is een ideale graadmeter voor algemene gezondheid en economische welvaart. Om je maximale potentiële lengte te bereiken moet je voldoende eten gedurende je groeiperiode.
Mondhygiëne in de middeleeuwen
Archeologen ontdekten opvallend veel tandsteen bij dit skelet. Onterecht denken we soms dat tandhygiëne in de middeleeuwen slecht was. Suiker, één van de grootste boosdoeners voor tandproblemen was namelijk niet voorhanden. Tanden poetsen deed men niet met een tandenborstel, maar met ruwe linnen doeken. Hierbij gebruikten ze verschillende pasta’s en poeders om tanden witter te maken en een frisse adem te krijgen. Er bestond zelfs een soort van mondspoeling waarbij middeleeuwers mengsels op basis van azijn gebruikten om hun mond op te frissen.
2 juni 2023
De werkput op het Sint-Maartensplein wordt deze week terug opgevuld. Omdat er deze week weinig te zien zal zijn op de site zijn we helaas genoodzaakt om de rondleiding van vrijdag 2 juni te annuleren.
16 mei 2023
Na het vele werk in kleine beperkte opgravingsputten, werd vorige week een groter archeologisch vlak aangelegd. Het is het eerste van 4 grote zones die zullen worden opgegraven voor de heraanleg van het Sint-Maartensplein. Zo’n groot vlak maakt het voor de archeologen overzichtelijker, want je ziet meer verband tussen de verschillende archeologische sporen.
Kerkhofmuur
Vanaf de eerste kraanhappen kwam de oude kerkhofmuur aan het licht. De muur is grotendeels opgebouwd met gerecupereerde bakstenen. Op de oude stadsplannen is duidelijk dat deze muur was gebouwd rondom een afgesloten deel van het kerkhof dat toebehoorde tot de Heilige Geestkapel.
Archeologen maken momenteel naast de muur enkele kleine profielputten om de fundering van de aanwezige muren verder in kaart te brengen zonder dat het volledige vlak moet verdiept worden.
Eerste sporen van de Heilige Geestkapel!
Heuglijk nieuws: archeologen vonden vorige week de eerste stenen van de Heilige Geestkapel! De kapel zou gebouwd zijn omstreeks 1220 en verdween op het einde van de 18de eeuw. Zoveel jaar later komt dit bijzondere gebouw eindelijk terug aan de oppervlakte.
In het verlengde van de kerkhofmuur ligt de zuidelijke muur van de kapel. De kerkhofmuur verandert op een bepaald ogenblik van een bakstenen fundering naar een fundering met bovenaan meer natuursteen. Of dit de overgang is naar de kapelmuur is momenteel nog onduidelijk, omdat we de exacte afmetingen van de kapel niet kennen.
Het lijkt er ook op dat de kapel zeer grondig werd afgebroken en de overgebleven duidelijke funderingen nog wat dieper bewaard liggen. Enkele putjes naast de fundering zullen meer duidelijkheid moeten brengen.
De tafel van de Heilige Geest
Waarom is dit nu zo’n belangrijke ontdekking? De “Tafel van de Heilige Geest” of “armentafel” was ondergebracht in de kapel. Deze organisatie bestond uit leken en organiseerde wekelijks en op feestdagen uitdelingen. Ze deelden vooral brood uit met aanvullend vlees, vis, eieren en boter. Bij de start van de winter deelden ze ook kleding, schoenen en turf uit.
Loden penningen
Het bestuur bepaalde zelf wie recht had op een portie. Arme weduwen, vrouwen met kinderen en mensen die niet konden werken kregen voorrang. De avond voor een uitdeling werden er loden penningen uitgedeeld. De volgende dag kon je je portie gaan ophalen en moest je de penning afgeven.
Geldschieters
Het geld was afkomstig van de Ieperlingen zelf. Mensen gaven een jaarlijkse rente op een huis of een stuk grond. Daarmee kon de organisatie uitdelingen organiseren. Na verloop van tijd schonken mensen ook echte eigendommen zoals huizen in de stad. Die werden uiteindelijk omgevormd tot godshuizen, kleine woningen voor armen.
9 mei 2023
Kerkhofmuur gevonden volgens plan!
Groot nieuws. De muur van het kerkhof is gevonden. Precies op de plaats waar het op oude plannen staat aangeduid. Het kerkhof is vermoedelijk ontstaan in de 10de eeuw en blijft bestaan tot ver in de 18de eeuw. Vanaf dan werd het begraven van doden in de binnenstad als onhygiënisch beschouwd en dus verboden. Jozef II verplicht steden met zijn edict van 26 juni 1784 om een nieuwe begraafplaats buiten de stadsmuren op te richten. In Ieper wordt deze nieuwe begraafplaats, de huidige Stedelijke begraafplaats, ingewijd op 31 december 1787. Pas in 1791 worden hier de eerste doden begraven. Het kerkhof van Sint-Maarten verdwijnt en wordt een plein, het Sint-Maartensplein. Maar de doden blijven liggen.
Duizenden skeletten
Momenteel zijn de archeologen vooral bezig met het opgraven van die doden. Het aantal opgegraven skeletten stijgt met de dag. Hoe meer ze er vinden, hoe groter de kans op goed bewaard DNA. Dat is belangrijk om te achterhalen van wie deze stoffelijke resten zijn. Van waar kwamen deze mensen, hoe was het gesteld met hun gezondheid en wat was hun dagelijkse kost? Maar ook met het blote oog valt heel wat interessante informatie af te leiden. Zoals het geslacht, de sterfteleeftijd, de lichaamslengte, anatomische variaties, ziektepatronen en sporen van letsels.
Grafkelder vrij gelegd
De 13de-eeuwse grafkelder in ijzerzandsteen die ze op 25 april zichtbaar vonden, ligt nu helemaal vrij en werd geopend! Het valt op dat het botmateriaal door elkaar ligt. Hoe komt dat? Na de begrafenis vergaat het lichaam en krijg je lijkvocht. Als het lichaam verder ontbindt, kan het gebeuren dat de skeletonderdelen door dit vocht verschuiven.
 |  |
Lugubere ontdekking het muurtje van het bijgebouw
Ook het muurtje van het bijgebouw van de Heilige Geestkapel wordt verder blootgelegd. Wie goed kijkt ziet dat een schedel gebruikt werd als baksteen in de muur. Waarom de bouwer dit destijds deed weten we niet. Is het als flauwe grap bedoeld, of kwam dit vaker voor?
Al een spoor van de Heilige Geestkapel?
Tot op dit moment niet, maar de hoop stijgt met de dag. Zeker nu naast het bijgebouw van de kapel ook de muur van het kerkhof gelokaliseerd is!
De 'archeologen', wie zijn dat ?
Sommigen zie je dagelijks graven in de putten, maar het team achter de schermen levert ook indrukwekkend werk! Robrecht is projectleider. Hij verzorgt de communicatie tussen de archeologen, aannemer en stad. Hij volgt de planning strak op en is ook verantwoordelijk voor de wetenschappelijke inhoud. Hij komt regelmatig langs op het terrein en is het aanspreekpunt bij beslissingen.
Fran is veldwerkleider. Ze heeft ruime ervaring met het opgraven van skeletten. Zij verzorgt de dagelijkse leiding en kijkt toe dat iedereen op terrein de diverse taken op de juiste en veilige manier uitvoert. Ze schrijft dagelijks rapporten waarin ze voorlopige resultaten en opvallende zaken neerpent. Verschillende archeologen op terrein, zoals Arthur, Melissa, Ramon, Lorena en Belen hebben elk hun taken. De ene collega is meer gespecialiseerd in digitaal tekenwerk, de andere in het zorgvuldig vrij leggen van de skeletten. Beide taken vragen geduld en precisie, omdat we zo veel mogelijk informatie willen verzamelen, zonder te zwaar te wegen op de planning. Soms staan studenten de archeologen bij. Zij lopen hier stage om zo hun opleiding te voltooien.
 |  |
Wanneer de skeletten en monsters van de houten kisten hier uit de grond komen worden ze naar het kantoor gebracht waar het onderzoek verder gaat. Dit verloopt gelijktijdig met het terreinonderzoek zodat er, wanneer nodig, kan bijgestuurd worden. Het team op kantoor wast de skeletten zorgvuldig. Hierbij zijn ook de kleinste beenderen belangrijk aangezien ze een deel van de puzzel zijn en het verhaal kunnen vervolledigen. Na het drogen aan de lucht worden de skeletten verpakt en summier gedocumenteerd in afwachting van een diepgaander onderzoek.
De skeletten worden in twee fases van het onderzoek bekeken door Nandy en Nikki, onze fysisch antropologen. Zij ondersteunen de archeologen in het veld door met hun geoefend oog naar de details op de menselijke resten te kijken. Hierdoor kunnen ze meer vertellen over ziektes, geslacht en leeftijd. Zo besparen we tijd in de verwerking en kunnen we nog tijdens het veldwerk accenten leggen waar nodig. Uiteraard hebben zij later bij de uitwerking van het onderzoek ook een belangrijke rol te spelen bij grondige analyse van een deel van de gevonden skeletten.
25 april 2023
Het opgraven van de rioleringsaansluitingen vanuit de Lakenhallen op de hoofdriolering duurt wat langer dan voorzien. Om veilig te werken, moeten deze sleuven en putten groot genoeg zijn. Dat betekent dat er meer archeologisch onderzoek nodig is. De voorbije twee weken stonden er dan ook verschillende tentjes opgesteld op het Sint-Maartensplein. Tientallen stoffelijke resten werden opgegraven.
Dendrochronologie
Het grootste aantal van de lichamen zijn begraven in houten kisten. In de diepere lagen zijn die goed bewaard, wat heel interessant is voor de datering. De planken van de kisten zijn afkomstig van bomen en bevatten dus jaarringenpatronen. Via onderzoek weten we wanneer de boom gekapt werd. Soms tot op één jaar nauwkeurig! Eens we dat weten, kunnen we achterhalen wanneer het lichaam begraven is. Dendrochronologie, zo heet dit soort onderzoek, is één van de beste dateringsmethodes binnen de archeologie. Het nemen van stalen van de planken is een belangrijk werk van de archeoloog.
Archeologen verzamelen restanten van houten kisten voor dendrochronologie (CO7).
Heilige Geestkapel
Nu is het Sint-Maartensplein één groot plein. Maar dat was vroeger anders. In het midden stond de Heilige Geestkapel, gebouwd omstreeks 1220 en verdwenen op het einde van de 18de eeuw. Op een oude kaart van Thévelin-Destrée omstreeks 1500 is de kapel duidelijk weergegeven, met daarnaast nog een kleiner bijgebouw.
Detail uit de kaart 'Oud plan der stad Ypre gemaekt in de jaeren 1500' van Thévelin-Destrée. Het bijgebouw van de Heilige Geestkapel omcirkeld (Yper Museum).
Op 18 april 2023 legden de archeologen een stuk fundering bloot die vermoedelijk deel uitmaakt van het bijgebouw. Het is opgebouwd uit recuperatiemateriaal. Daardoor gaat het wellicht niet over de kapel zelf. De bovenkant van de fundering zit 50cm onder het huidig oppervlak. Dit kan betekenen dat de volledige fundering van de kapel en het bijgebouw aan de oppervlakte komt bij de heraanleg van het plein in de komende maanden!
Fundering van het bijgebouw van de Heilige Geestkapel (CO7).
Grafkelder in Ijzerzandsteen
Vlak naast deze fundering zit op een dieper niveau een andere interessante vondst. De restanten van een grafkelder worden op dit moment blootgelegd. Het is de eerste grafkelder die is aangetroffen en dit na meer dan 1200 skeletten! Bijzonder aan de grafkelder is dat hij volledig is opgebouwd uit ijzerzandsteen, het oudste stenen bouwmateriaal uit de streek. Dit betekent dat we de grafkelder kunnen dateren van voor 1260. Want op dat moment is baksteen al goed ingeburgerd in Ieper. Toch reageerden archeologen wat ontgoocheld bij de vondst. De hoofdriolering die geperst werd, is deels door de grafkelder gegaan, waardoor de onderzijde sterk is aangetast en het skelet mogelijk ook grotendeels is verloren.
Archeologen leggen twee houten kisten met skeletten bloot. In de cirkel zie je de grafkelder in ijzerzandsteen (Yper Museum).
Maart 2023
Het archeologisch onderzoek op het Sint-Maartensplein is al sinds 2022 bezig. De eerste opgravingen concentreerden zich op de zones waar de rioleringen werden aangelegd. In totaal zijn in een 4-tal zones op het plein al meer dan 500 menselijke resten opgegraven. Het gaat om Ieperlingen uit verschillende eeuwen die meestal begraven zijn in een houten kist. Opmerkelijk hierbij is dat sommige skeletten zich amper op 20 cm onder de huidige kasseistenen bevinden. Om de kostprijs te beperken en om de menselijke resten te bewaren, beslist de stad om het nieuwe plein wat hoger aan te leggen. In april 2023 start het archeologisch onderzoek dat voorafgaat aan de heraanleg van de bovenbouw van het Sint-Maartensplein. Archeologen verwachten dat nog eens tussen de 1500 en 2000 skeletten te vinden.
Intussen worden de laatste rioleringen aangelegd op het plein. In één van deze rioleringssleuven werd een grafsteen in blauwe hardsteen opgegraven. Deze grafsteen, te dateren in het begin van de 13de eeuw, kwam mogelijk op het kerkhof terecht nadat hij werd verwijderd uit de kathedraal of één van de nabijgelegen kapellen. De inscripties op de grafsteen zijn sterk beschadigd, maar vermoedelijk gaat het om een zekere Jehans De Bruel. Jehans is nog niet teruggevonden in de historische bronnen. De grafsteen werd in één keer gelicht met het oog op mogelijke toekomstige tentoonstellingen.
Grafsteen opgegraven op het Sint-Maartensplein 2 maart 2023 (Toerisme Ieper).
Tweewekelijks organiseren we gratis rondleidingen op de archeologische site. Interesse?