Middeleeuwse klootdolk
De middeleeuwse klootdolk
Op 30 maart opent in het Yper Museum de nieuwe tentoonstelling ‘Vrolijk, Vrij & Vunzig. De middeleeuwen, een veelzijdige ontdekking.’ In deze ‘Wat een stuk’ blikken we vrolijk vooruit en zetten nu al een middeleeuws collectiestuk in de kijker. Met de klootdolk tonen we meteen een ‘mooi’ voorbeeld van de vunzige kant van deze boeiende tijd.
Kloot- of nierdolk
Klootdolk (Nl.), ballock dagger (Eng.), dague à couillettes (Fr.) of testikeldolk (D.). De naamgeving laat in verschillende Europese talen weinig tot de verbeelding over. Als je het stuk bekijkt, zie je ook meteen waarom. Het handvat, met de twee ronde bollen, doet denken aan een mannelijk geslachtsdeel. Soms lees je ook nierdolk als benaming. Ook hier ligt de oorsprong voor de naam in de vorm: de twee bolvormige uitsteeksels lijken op 2 nieren. Maar deze preutsere benaming doet pas zijn intrede in de 19de eeuw. In de 14de en 15de eeuw heeft men het nog lustig over de klotendolk.
afbeelding SM 005311: Klotendolk gevonden in de Verdronken Weide, Ieper, voor 1383 (Yper Museum)
De dolk doet in de 13de eeuw zijn intrede in Europa als wapen en is tot 1650 in gebruik. Maar vooral in de 14de en 15de eeuw is de klotendolk een populair attribuut. Edellieden, rijke kooplieden en ambachtslui, allen dragen ze dit handige object. Het is dan ook multifunctioneel: het doet dienst als scherp mes in huis, maar is tegelijk een prima wapen.
Een insigne uit onze collectie toont een groep van vijf mannen. De centrale figuur heeft een zwaard in zijn hand, de andere dragen een klotendolk als wapen. Het lijkt om een aanvoerder te gaan met zijn gevolg. Helaas weten we niet welke groep hier staat afgebeeld. Een groep opstandelingen? Een stedelijke militie die de stad moet verdedigen? Of misschien wel een roversbende?
afbeelding SM 003226 : insigne van vijf gewapende mannen, 1325-1375 (Yper Museum)
Gevaarlijke praktijk
De mannen op het insigne dragen hun dolk aan de zijkant, zoals het hoort. Maar af en toe presenteren – vooral jonge – mannen de dolk op een meer suggestieve manier tussen de benen en recht naar voor wijzend. Een miniatuur uit het wereldberoemde ‘Les très riches heures’ illustreert dit. De jonge aristocraat links, in een rijkelijke blauwe mantel, draagt zijn dolk tussen de twee benen. Een gevaarlijke grap die de naamgeving nog extra in de verf zet.
De maand januari, les très riches heures, 1412-1416 (Publiek domein)
Een moderne replica
Op de tentoonstelling ligt er niet enkel een middeleeuwse klotendolk, maar ook een hedendaagse replica. Ambachtsman en messensmid Frederik Tanghe maakt speciaal voor het Yper Museum een replica van de klotendolk opgegraven in de Verdronken Weide. Hij gebruikt de oude smeedtechnieken en kwam zo tot een één op één reconstructie van de dolk. Het resultaat kan je vanaf 30/03 bewonderen in de tijdelijke tentoonstelling ‘Vrolijk, Vrij & Vunzig. De middeleeuwen, een veelzijdige ontdekking.
